استاندارد ملی ایران 8549 پوشش هاي فلزي- پوشش هاي آبكاري روي بر سطح

آهن يا فولاد

Metallic coatings - Electroplated coatings
of zinc on iron or steel

بسمه تعالي
آشنايي با مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران
مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران به موجب قانون، تنها مرجع رسمي كشور است كه عهدهدار وظيفه تعيين، تدوين و نشر
استانداردهاي ملي(رسمي) ميباشد.
تدوين استاندارد در رشتههاي مختلف توسط كميسيونهاي فني مركب از كارشناسان مؤسسه، صاحبنظران مراكز و مؤسسات
علمي، پژوهشي، توليدي و اقتصادي آگاه و مرتبط با موضوع صورت ميگيرد. سعي بر اين است كه استانداردهاي ملي، در جهت
مطلوبيتها و مصالح ملي وبا توجه به شرايط توليدي، فني و فنآوري حاصل از مشاركت آگاهانه و منصفانه صاحبان حق و نفع
شامل: توليدكنندگان، مصرفكنندگان، بازرگانان، مراكز علمي و تخصصي و نهادها و سازمانهاي دولتي باشد. پيشنويس
استانداردهاي ملي جهت نظرخواهي براي مراجع ذينفع و اعضاي كميسيونهاي فني مربوط ارسال ميشود و پس از دريافت
نظرات و پيشنهادها در كميته ملي مرتبط با آن رشته طرح و در صورت تصويب به عنوان استاندارد ملي(رسمي) چاپ و منتشر
ميشود.
پيشنويس استانداردهايي كه توسط مؤسسات و سازمانهاي علاقمند وذيصلاح وبا رعايت ضوابط تعيين شده تهيه ميشود نيز
پس از طرح و بررسي در كميته ملي مربوط و در صورت تصويب، بهعنوان استاندارد ملي چاپ و منتشر ميگردد. بدينترتيب
استانداردهايي ملي تلقي ميشود كه براساس مفاد مندرج در استاندارد ملي شماره∪ ٥» تدوين و در كميته ملي مربوط كه توسط
مؤسسه تشكيل ميگردد به تصويب رسيده باشد .
مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران از اعضاي اصلي سازمان بينالمللي استاندارد ميباشد كه در تدوين استانداردهاي ملي
ضمن توجه به شرايط كلي و نيازمنديهاي خاص كشور، از آخرين پيشرفتهاي علمي، فني و صنعتي جهان و استانداردهاي
بينالمللي استفاده مينمايد.
مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران ميتواند با رعايت موازين پيش بينيشده در قانون به منظور حمايت از مصرفكنندگان،
حفظ سلامت و ايمني فردي و عمومي، حصول اطمينان از كيفيت محصولات و ملاحظات زيستمحيطي و اقتصادي، اجراي
بعضي از استانداردها را با تصويب شوراي عالي استاندارد اجباري نمايد. مؤسسه ميتواندبه منظورحفظ بازارهاي بينالمللي براي
محصولات كشور،اجراي استاندارد كالاهاي صادراتي ودرجه بندي آن را اجباري نمايد. همچنين به منظور اطمينان بخشيدن به
استفادهكنندگان از خدمات سازمانها و مؤسسات فعال در زمينه مشاوره، آموزش، بازرسي، مميزي و گواهيكنندگان سيستمهاي
مديريت كيفيت و مديريت زيست محيطي، آزمايشگاهها و كاليبرهكنندگان وسايلسنجش، موسسه استاندارد اينگونه سازمانها و
موسسات را براساس ضوابط نظام تاييد صلاحيت ايران مورد ارزيابي قرار داده و در صورت احراز شرايط لازم، گواهينامه تاييد
صلاحيت به آنها اعطاء نموده و برعملكرد آنها نظارت مينمايد. ترويج سيستم بينالمللي يكاها، كاليبراسيون وسايلسنجش، تعيين
عيار فلزات گرانبها و انجام تحقيقات كاربردي براي ارتقاي سطح استانداردهاي ملي از ديگر وظايف اين موسسه مي باشد.
کمیسیون استاندارد “ پوشش های فلزی - پوشش های آبکاری روی بر سطح آهن یا
فولاد”
رئیس سمت یا نمایندگی
رجبی، محمد دانشگاه سمنان
(دانشجوی دکترای مهندسی متالورژی دانشگاه صنعتی شریف)
اعضاء
بهرامی ، احمد شرکت سمنان آبکاران
( لیسانس مدیریت صنعتی)
خواجه زاده ، محبوبه کارخانه گالوانیزه لوله و ورق ماهان
(لیسانس مهندسی متالورژی)
دانایی ، عباس دانشگاه سمنان و شرکت سمنان آبکاران
(فوق لیسانس شیمی کاربردی)
صباغیان ، حمیدرضا کارخانه گالوانیزه لوله و ورق ماهان
(لیسانس مهندسی متالورژی)
صالحیان ، مهدی شرکت تجیران
(دیپلم برق)
عباسیان ، اصغر شرکت آبکاری اطلس سمنان
(لیسانس مهندسی برق- قدرت)
نوروزی ، رضا اداره کل استاندارد وتحقیقات صنعتی استان سمنان
(فوق لیسانس شیمی-فیزیک)
دبیر
قزوینیان ، مرضیه اداره کل استانداردوتحقیقات صنعتی استان سمنان
(لیسانس مهندسی شیمی )
اعضاي دويست و سي و هشتمين اجلاسيه كميته ملي استاندارد
مكانيك و فلزشناسي
رئیس سمت یا نمایندگی
نورانی، محمد دفتر صنایع الکتریکی وفلزی
اعضاء
اخیاری، شهاب کارشناس اداره کل استانداردوتحقیقات صنعتی آذربایجان شرقی
امجدی منش، محمدصادق کارشناس مسئول سازمان گسترش ونوسازی صنایع ایران
بردبار، منصوره منشی رئیس جلسه
خیرخواهان، مازیار مدیر کنترل کیفیت شرکت ایران فسفات
دارابی ، ژیلا کارشناس اداره کل استانداردوتحقیقات صنعتی کرمانشاه
رجبی ، محمد استاد دانشگاه فنی و مهندسی سمنان
سیروسی، آریادات کارشناس مسئول مدیریت مکانیک و فلزشناسی
صباغیان، حمیدرضا مدیر تولید کارخانه گالوانیزه ورق و لوله ماهان سمنان
عقیلی ، همایون نماینده معاونت تحقیقات فلزی موسسه استانداردوتحقیقات صنعتی کرج
قاسمی ، جهان بخش استاد دانشگاه رازی ورئیس مرکز تحقیقات نفت
قزوینیان، مرضیه دبیر تدوین وکارشناس اداره کل استانداردوتحقیقات صنعتی سمنان
کاشفی ، کامران مدیریت کارخانه شیمیکان
نوروزی، سعید مشاورونماینده ریاست محترم موسسه استانداردوتحقیقات صنعتی کرج
ورامینیان ، فرشاد عضو هیات علمی دانشگاه سمنان
دبیر
نوروزی زاده ، حمیرا کارشناس و نماینده مدیریت تدوین
فهرست مندرجات...................................................................................................صفحه
پیش گفتار.....................................................................................................................................ب
مقدمه............................................................................................................................................پ
1 هدف و دامنهکاربرد.................................................................................................................1
2 مراجع الزامی.............................................................................................................................1
3 اصطلاحات و تعاریف..............................................................................................................2
4 فلز پایه......................................................................................................................................3
5 اطلاعات داده شده به آبکار.....................................................................................................3
6 شرایط کاری، طول عمر کار وکد طبقه بندی...........................................................................4
7 عملیات حرارتی .....................................................................................................................5
8 نمونه برداری..........................................................................................................................8
9 الزامات پوشش.......................................................................................................................9
10 روش های آزمون..................................................................................................................10
پیش گفتار
استاندارد ”پوشش های فلزی – پوشش های آبکاری روی بر سطح آهن یا فولاد“ بوسیله کمیسیون فنی مربوطه
تهیه و تدوین شده ودر دویست و سی و هشتمین اجلاسیه کمیته ملی استاندارد مکانیک و فلزشناسی مورخ
1384/10/25 تصویب شد. اینک این استاندارد به استناد بند 1 ماده 3 قانون اصلاح قوانین و مقررات موسسه
استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران مصوب بهمن ماه سال 1371 بعنوان استاندارد ملی منتشر میشود.
برای حفظ همگامی و هماهنگی با تحولات و پیشرفتهای ملی و جهانی در زمینه صنایع، علوم و خدمات،
استانداردهای ملی ایران در مواقع لزوم تجدیدنظر خواهد شد و هرگونه پیشنهادی که برای اصلاح و تکمیل این
استاندارد ارائه شود درهنگام تجدیدنظر در کمیسیون فنی مربوط مورد توجه قرار خواهدگرفت. بنابراین برای
مراجعه به استانداردهای ملی ایران باید همواره از آخرین چاپ و تجدیدنظر آنها استفادهکرد.
در تهیه و تدوین این استاندارد سعی شده است که ضمن توجه به شرایط موجود و نیازهای جامعه، در حد
امکان بین این استاندارد و استاندارد ملی کشورهای صنعتی و پیشرفته هماهنگی ایجاد شود.
منبع و ماخذی که برای تهیه این استاندارد به کار رفته به شرح زیر است :
1- ISO 2081 : 1986 Metallic coatings – Electroplated coatings of zinc on iron
or steel

مقدمه
این استاندارد، مشخصات یک سری پوشش های آبکاری فلز روی را که برای حفاظت آهن وفولاد در برابرخوردگی
درشرایط مختلف کاری، به کار می رود را مشخص می کند. شرایط سطح فلز پایه دراین استاندارد، مشخص نمی
گردد.
پوشش های تبدیلی کروماته حفاظت بیشتری در برابر خوردگی ایجاد می کنند وممکن است فقط بر حسب
درخواست های خاص مشتری حذف گردند. انواع پوشش های کروماته که می تواند برسطح پوشش های آبکاری
روی ایجاد شود به طور کامل در استاندارد ملی ایران به شماره
..........توضیح داده شده است. 1
به منظور ایجاد چسبندگی مناسب رنگ بر سطح قطعات آبکاری روی ، انجام عملیاتی نظیر فسفاته کردن مورد نیاز
می باشد.
قطعات آبکاری روی در معرض حمله مواد آلی مشخصی قرار دارند مانند مقوا ، چوب یا بعضی مواد عایق الکتریکی
که از خود بخارات فعالی منتشر می کنند. بنابراین در هنگام بسته بندی ، انبارداری یا حمل ونقل باید به این نکته
توجه گردد. ضروری است که مشتری قبل از سفارش آبکاری کد طبقه بندی را بیان نماید و این استاندارد به تنهایی
بدون این اطلاعات نمی تواند مبنای سفارش آبکاری قرار گیرد.
____________________________________________________________________
1- تا تدوین استاندارد ملی به استاندارد ISO 4520 مراجعه شود .
پوشش های فلزی – پوشش های آبکاری روی بر سطح آهن یا فولاد
1 هدف و دامنه کاربرد
این استاندارد درباره پوشش های آبکاری روی بر سطح آهن یا فولاد به استثنای موارد زیر به کار می
رود :
الف) ورق ، تسمه یا سیم شکل داده نشده
ب ) فنرهای کلاف شده
پ ) برای مواردی غیر از اهداف حفاظتی یا زینتی
این استاندارد شامل اطلاعاتی است که توسط مشتری به آبکار داده می شود و ویژگی های عملیات حرارتی
قبل و بعد از آبکاری کردن را نیز در بر می گیرد.
ضخامت پوششی که می تواند دراجزای رزوه شده به کار رود ممکن است بدلیل محدودیت های ابعادی شامل
........مراجعه شود. این استاندارد بیشترین 1 طبقه یا اندازه محدود گردد. به استاندارد ملی ایران به شماره
ضخامتی را که در رزوه های استاندارد می توان به کار برد ، مشخص می کند.
٢ مراجع الزامی
مدارک الزامی زیر حاوی مقرراتی است که در متن این استاندارد به آن ها ارجاع داده شده است. بدین ترتیب
آن مقررات جزئی از این استاندارد محسوب می شود . در مورد مراجع دارای تاریخ چاپ و/ یا تجدید نظر ،
اصلاحیه ها و تجدید نظر های بعدی این مدارک مورد نظر نیست . معهذا بهتراست کاربران ذینفع این استاندارد
، امکان کاربرد آخرین اصلاحیه ها و تجدید نظر های مدارک الزامی زیررا مورد بررسی قرار دهند.در مورد
مراجع بدون تاریخ چاپ و/ یا تجدیدنظر، آخرین چاپ و/ یا تجدیدنظر آن مدارک الزامی ارجاع داده شده مورد
نظر است.
استفاده از مراجع زير براي كاربرد اين استاندارد الزامي است :
استاندارد ملي ايران به شماره ١٢٢٧ : سال ١٣٥٣ پوشش هاي فلزي و قشر اكسيدي – اندازه گيري ضخامت
پوشش به روش ميكروسكوپي
استاندارد ملي ايران به شماره١٢٢٥ : سال ١٣٥٦ پوشش هاي فلزي – حفاظت آهن وفولاد دربرابر خوردگي –
پاشش فلز روي و آلومينيوم
استاندارد ملي ايران به شماره٤٦٨٣: سال ١٣٧٨ پوشش هاي فلزي و پوشش هاي غير آلي ديگر – تعاريف
وقراردادهاي مرتبط با اندازه گيري ضخامت پوشش
____________________________________________________________________
1- تا تدوین استاندارد ملی به استاندارد ISO 4042 مراجعه شود .
استاندارد ملي ايران به شماره٤٦٧٩: سال ١٣٧٨ پوشش هاي فلزي – اندازه گيري ضخامت پوشش به روش
كوليمتريك (كولن سنجي ) به طريق انحلال آندي
استاندارد ملي ايران به شماره٦٨٢٧: سال١٣٨١ پوشش هاي غيرمغناطيسي برروي پايه هاي مغناطيسي – اندازه
گيري ضخامت پوشش به روش مغناطيسي
ISO 1461 : Metallic coatings - Hot dip galvanized coatings on fabricated ferrous
products - Requirements .
ISO 4042 : Threaded components - Electroplated coatings .
ISO 4518 : Metallic coatings - Measurement of coating thickness - Profilometric
method .
ISO 4519 : Electrodeposited metallic coatings and related finishes - Sampling
procedures for inspection by attributes .
ISO 4520 : Chromate conversion coatings on electroplated zinc and cadmium
coatings .1
٣ اصطلاحات و تعاریف
در این استاندارد اصطلاحات با تعاریف زیر به کار می رود :
١-٣ سطح آبكاري
عبارت است از قسمتی از سطح قطعه که پوشش داده شده یا باید پوشش داده شود و یا قسمتی از سطح که در
معرض دید یا کاربرد قراردارد.
(تعریف از استاندارد ملی ایران به شماره 4683 سال 1378 گرفته شده است.)
2-3 ضخامت موضعی
ضخامت موضعی عبارت است از میانگین تعداد مشخصی از اندازه گیری ها از روی یک سطح مرجع .
(تعریف از استاندارد ملی ایران به شماره 4683 سال 1378 گرفته شده است.)
3-3 کمینه ضخامت موضعی
عبارت است از کمترین مقدار ضخامت موضعی که از روی سطح آبکاری فقط یک قطعه بدست آمده باشد .
(تعریف از استاندارد ملی ایران به شماره 4683 سال 1378 گرفته شده است.)
٤ فلز پایه
این استاندارد ، الزامات و ویژگی های شرایط سطح فلز پایه قبل از آبکاری با فلز روی را مشخص نمی کند
ولی ترجیحا بایستی یک توافق بین طرفین ذینفع قرار گیرد، به گونه ای که سطح نهایی فلز پایه آنقدر زبر نباشد
که ظاهری نامناسب ویا غیر قابل استفاده ایجاد کند.
____________________________________________________________________
1- این استاندارد در دست تدوین است .
٥ اطلاعات داده شده به آبکار
اطلاعات زیر بایستی به آبکار داده شود :
الف ) شماره این استاندارد
ب) کد طبقه بندی (به بند 6 مراجعه شود.)
پ) سطح آبکاری مشخص شده برای مثال بوسیله خط کشی ویا از طریق تهیه نمونه هایی که به طور مناسب
علامت گذاری شده است .
ت ) نوع ، شرایط سطح وپرداخت فلز پایه (به بند 4 مراجعه شود.)
ث) در صورت لزوم ، ظاهر سطح پوشش
ج) هرگونه عملیات حرارتی مورد نیاز قبل وبعد از آبکاری (به بند7 مراجعه شود.)
چ) نوع پوشش تبدیلی کروماته ویا پوشش تبدیلی دیگر، (به بند 9 مراجعه شود.) توجه شود که برحسب
تقاضاهای خاص مشتری پوشش های تبدیلی کروماته می توانند به تنهایی حذف گردند و یا این پوشش های
تبدیلی به صورت متناوب به کار برده شوند.
ح) نمونه برداری و بازرسی های مورد نیاز
خ) هر نوع الزامات خاص یا محدودیت ها برای آماده سازی وآبکاری (به بند 7 مراجعه شود.)
٦ شرایط کاری ، طول عمر کار و کد طبقه بندی
1-6 تا ثیر شرایط کاری و طول عمر آن
ضخامت مورد نیاز پوشش روی به دشواری شرایط کاری و طول عمر مورد نیاز آن بستگی دارد .
طبقه (Fe /Zn 5) (به بند 2-6 مراجعه شود.) فقط برای شرایط هوای خشک یا فضای
سر پوشیده توصیه می گردد. وقتی که شرایط کاری سخت تر می شود و یا طول عمر کاری موردنیاز افزایش
می یابد بایستی پوشش های روی با ضخامت بیشتر تهیه گردد.
2-6 کد طبقه بندی
کد طبقه بندی شامل :
الف )علامت شیمیایی(Fe) برای فلز پایه (آهن یا فولاد) که بعد از آن علامت/ می آید.
ب) علامت شیمیایی برای روی (Zn)
پ ) عدد تعیین کننده کمترین ضخامت موضعی پوشش روی بر حسب میکرومتر
ت )در صورت نیاز علامت نشان دهنده وجود پوشش تبدیلی کروماته ، طبقه و شاخص آن
یک مثال مناسب Fe /Zn 25 c 1A می باشد که
c : بیانگر وجود پوشش تبدیلی کروماته است.
1 : طبقه پوشش تبدیلی کروماته است.
A : شاخص پوشش تبدیلی کروماته است.
3-6 پوشش های مناسب برای شرایط کاری و طول عمر مشخص
جدول 1 کد طبقه بندی پوشش و کمینه ضخامت موضعی (به بند 2-9 مراجعه شود.) روی را بعد ازکروماته
کردن (درصورت انجام) نشان می دهد و بیان کننده ارتباطشان با شرایط کاری و طول عمر آن می باشد.
جدول 1- پوشش های روی بر سطح آهن یا فولاد – کد طبقه بندی پوشش ، کمینه ضخامت موضعی ،
شرایط کاری و طول عمر آن
کمینه ضخامت موضعی (میکرومتر) کد طبقه بندی شرایط و طول عمر کار
Fe/Zn 5* 5
Fe/Zn 8* 8
Fe/Zn 12* 12
روند افزایش دشواری شرایط یا طول
عمر کاری مورد نیاز
Fe/Zn 25* 25
.... گرفته شود . 1 * پوشش تبدیلی کروماته به کار رفته است . علامت مناسب آن از استاندارد ملی ایران به شماره
جزییات هر پوشش تبدیلی دیگر بایستی جداگانه داده شود.
توصیه می شود که پوشش های با کدهای طبقه بندی Fe/Zn 12 و Fe/Zn 25 بر اساس پوشش های تبدیلی
کروماته طبقه دوم رنگ آمیزی شود.
یادآوری 1 - در هر محیط خاص ، مقدار حفاظتی پوشش روی به طور مستقیم با جرم واحد سطحش (چگالی
سطح) نسبت دارد . بنابراین ، پوششی با ضخامت 40 میکرومتر نیز ممکن است برای اهداف خاص به کار رود.
یادآوری 2 – زمانی که طول عمر کاری زیادی موردنیاز است ، به عنوان مثال اجزای فولادی ساختمانی ،
پوشش های ضخیم تر روی معمولابه روش غوطه وری گرم (گالوانیزه ) یا به روش پاشش روی تهیه می گردد.
____________________________________________________________________
1- تا تدوین استاندارد ملی به استاندارد ISO 4520 مراجعه شود.
7 عملیات حرارتی
کلیات 1-7
عملیات حرارتی باید همان گونه که در بندهای 3-7 و 4-7 تعیین شده است برروی فلزهای پایه
مشخص، به منظور کاهش احتمال خطر تردی هیدروژنی انجام گیرد . در همه موارد، مدت زمان عملیات
حرارتی باید از زمانی محاسبه شود که همه قسمت های قطعه به دمای مشخص شده، رسیده باشند.
1050 (تقریبا معادل مقادیر 1 قسمت هایی که از فولادهایی با حداکثر استحکام کششی معین بیش از Mpa
سختی HRC
2 HV و 34 3 HB و340 4
325) ساخته شده اند و همچنین
قسمت های سخت کاری شده سطحی به عملیات حرارتی نیاز خواهند داشت.از آماده سازی توسط عملیات
کاتدی در محلول های اسیدی یا قلیایی بایستی اجتناب گردد.
یادآوری - انتخاب محلول های آبکاری با راندمان کاتدی بالا ، مثل محلول های فلوئوروبوریک برای قطعات فولادی با
مقاومت کششی بالاتر از 1450 Mpa ( تقریبĤ معادل مقادیر سختی 45HRC و 440HV و 415 HB ) توصیه می شود.
2-7 طبقه بندی فولادها
1-2-7 به استثنای قسمت های سخت کاری شده سطحی، (به بند 2-3-7 و بند 2-4-7 مراجعه شود.)
شرایط عملیات حرارتی بایستی بر اساس حداکثر استحکام کششی معین شده انتخاب گردد.فولادها
بایستی بر اساس حداکثر استحکام کششی مشخص شده مطابق جدول 2 طبقه بندی گردند. اگر
مشخصات فولاد فقط بر حسب حداقل استحکام کششی باشد، حداکثر استحکام کششی مربوط به
آن بایستی از جدول 2 تعیین گردد.
جدول 2- طبقه بندی فولادها و حداکثر استحکام های کششی مرتبط با حداقل استحکام های کششی
مشخص
واحد استحکام ها بر حسب مگاپاسکال است.
حداکثر استحکام کششی مربوط R m max حداقل استحکام کششی مشخص شده R m min
R m min <= 1000
1000 < R m min <= 1400
1400< R m min <= 1750
1750 < Rm min
Rm max<=1050
1050 < Rm max <=1450
1450 < R m max <= 1800
1800< Rm max
____________________________________________________________________
1 Mpa = 1 N/mm (١ 2
HRC ( 2 نشانگر سختی در مقیاس راکول c است.
HV ( 3 نشانگر سختی در مقیاس ویکرز است.
HB ( 4 نشانگر سختی در مقیاس برینل است.
2-2-7 اگر حداکثرو حداقل استحکام کششی فولاد مشخص نباشد ، مقادیر سختی ویکرز 340HVو440و
560 به ترتیب معادل با حداکثر استحکام کششی 1050 Mpaو1450و1800 در نظر گرفته شوند
و این استحکام ها بایستی در انتخاب شرایط عملیات حرارتی به کار روند.

3-7 تنش زدایی قبل از آبکاری
1-3-7 به جز قطعات سخت کاری شده سطحی اگر مشتری تقاضای تنش زدایی قطعات را قبل از آبکاری
وحتی با شرایط متفاوت (به عنوان مثال ، مدت زمان کمتر در درجه حرارت مناسب بالاتر ) داشته
باشد وبتواند مؤثر بودن آن را نشان دهد، جدول 3 توصیه می شود.عملیات حرارتی بایستی قبل از
انجام هرگونه عملیات آماده سازی یا تمیز کاری توسط محلول های آبی صورت گیرد.
جدول 3- شرایط عملیات حرارتی برای تنش زدایی قبل از آبکاری (به استثنای قطعات سخت کاری شده
سطحی)
زمان (ساعت) دما (درجه سلسیوس) حداکثر استحکام کششی مشخص (مگاپاسکال) R m max
R m max <= 1050 نیست لازم -
1050 < Rm max <= 1450 220 تا 190 1
1450 < R m max < = 1800 220 تا 190 18
1800 < Rm max 220 تا 190 24
2-3-7 قطعات سخت کاری شده سطحی بایستی در دمای 130 تا 150 درجه سلسیوس به مدت حداقل5
ساعت یا برای زمان کوتاه تر در دماهای بالاتر حرارت داده شوند، به شرط آن که کاهش سختی
سطح فلز پایه قابل قبول باشد.
3-3-7 اگر تنش زدایی بعد از ساچمه زنی یا دیگر فرآیندهای کار سرد انجام گیرد ، دما نباید بیشتر از
220 درجه سلسیوس شود.
4-7 جلوگیری از ترد ی هیدروژنی بعداز آبکاری
1-4-7 به جز برای قطعات سخت کاری شده سطحی، عملیات حرارتی داده شده درجدول 4بایستی هر چه
سریع تر پس از آبکاری انجام گیرد و در هیچ موردی از 4 ساعت دیرتر نگردد. درضمن بایستی
این کار قبل از هرگونه عملیات کروماته کردن برروی قطعه صورت گیرد.
2-4-7 قطعات سخت کاری شده سطحی بایستی در دمای 190 تا 220 درجه سلسیوس به مدت حداقل
2 ساعت حرارت داده شوند. درغیر این صورت مطابق بند 1-4-7 انجام گیرد.
3-4-7 درصورت نیاز به قطعات خاص و یا در صورت پذیرش مشتری ممکن است دماها و مدت زمان
های مشخص شده دیگری به کار روند . اما در هر حال قطعات نباید بالاتر از دمای باز پختشان
عملیات حرارتی شوند.
جدول 4- شرایط عملیات حرارتی برای جلوگیری از ترد ی هیدروژنی بعد از آبکاری (به استثنای قطعات سخت
کاری شده سطحی )
زمان (ساعت) دما (درجه سلسیوس) حداکثر استحکام کششی مشخص شده (مگاپاسکال) R m max
R m max <= 1050 نیست لازم -
1050 < Rm max <= 1450 220 تا 190 8
1450 < R m max < = 1800 220 تا 190 18
1800 < Rm max 220 تا 190 24
8 نمونه برداری
....... از بهرکالا 1 باید یک نمونه تصادفی از اندازه موردنیاز مشخص شده در استاندارد ملی ایران به شماره
انتخاب شود. مواردی در نمونه بایستی مورد بررسی قرارگیرد که آیا با ویژگی کالا مطابقت دارد یا خیر و
بهرکالا باید به منظور تطبیق یا عدم تطبیق با هر الزاماتی مطابق با الگوی
نمونه برداری در استاندارد ملی مربوط طبقه بندی گردند.
9 الزامات پوشش
1-9 ظاهر پوشش
بر روی سطح مؤثر قطعه آبکاری شده نباید هیچ گونه عیوب قابل رؤیتی مانند تاول ، حفره ، زبری ، ترک یا
سطح بدون پوشش مشاهده شود ، به غیر از مواردی که ناشی از نقص در فلز پایه هستند. برروی قطعاتی که
اثرات حاصله ازتماس اجتناب ناپذیر است محل آثار در اثر تماس باید مورد توافق طرفین معامله قرارگیرد.
قطعات باید تمیز وعاری ازهرگونه عیب باشد. مگر این که مشتری خلاف آن را مشخص کند.
پوشش روی باید براق باشد. در صورت نیاز یک نمونه که نشان دهنده قطعه نهایی مورد نیاز است بایستی از
طرف سازنده ارائه گردد ویا مورد تایید مشتری قرار گیرد.
2-9 ضخامت پوشش روی
1-2-9 کمینه ضخامت موضعی
کمینه ضخامت موضعی مورد نیاز پوشش روی ( همانطور که توسط کد طبقه بندی مشخص شده (جدول 1 را
نگاه کنید ) یا در غیر این صورت طراحی و تعیین گردیده) بایستی آن قسمت هایی از سطح آبکاری که می
تواند با ساچمه ای به قطر 20 میلی متر تماس حاصل کند را شامل شود. کمینه ضخامت موضعی مورد نیاز باید
قسمت های اضافی سطح آبکاری رانیز در برگیرد اگر توسط مشتری مشخص گردد.
2-2-9 ضخامت پوشش بر روی قطعات کوچک
____________________________________________________________________
1- تا تدوین استاندارد ملی به استاندارد ISO 4519 مراجعه شود .
در مورد قطعاتی که سطح آبکاری کمتر از 100 میلیمتر مربع دارند ،کمینه ضخامت موضعی باید
معادل کمترین مقدار میانگین ضخامت در نظر گرفته شود که توسط روش تعیین شده در بند
2-1-10 مشخص گردیده است.
چسبندگی 3-9
پوشش باید به طور یکنواخت به فلز پایه وقتی که طبق روش تعیین شده در بند 2-10 مورد آزمون قرار می
گیرد ، چسبیده باشد
4-9 کاربرد پوشش های تبدیلی
پوشش های تبدیلی به ویژه پوشش های کروماته ، مقاومت خوردگی پوشش های آبکاری روی را افزایش می
دهند و پوشش های تبدیلی کروماته ممکن است به تنهایی حذف گردند ویا توسط پوشش های تبدیلی دیگر بر
حسب درخواست خاص مشتری جایگزین گردند. انواع پوشش های کروماته که می تواند بر روی پوشش های
1 آبکاری روی ایجاد شود به طور کامل در استاندارد ملی ایران به شماره
........ شرح داده شده است.(همچنین به
بند 3-6 مراجعه شود. )
10 روش های آزمون
ضخامت 1-10
1-1-10 اندازه گیری ضخامت موضعی
روش هایی که برای اندازه گیری بسیاری از پوشش های فلز روی بر فولاد مناسب هستند در استانداردهای ملی
2 ایران به شماره های 1227سال 1353 و 4679 سال 1378 و 6827 سال 1381و استاندارد ملی ایران به شماره
........ مشخص شده اند .
درصورت وجود اختلاف ، روش مشخص شده در استاندارد ملی ایران به شماره 4679 رابه کار ببرید به جز
برای قطعاتی که سطح مؤثر آبکاری کمتر از 100 میلی متر مربع دارند که دراین صورت برای این قطعات
روش مشخص شده در بند 2-1-10 باید استفاده شود.
اگر پوشش ها زبر(ناهموار) یا مات هستند روش های میکروسکوپی (استاندارد ملی ایران به شماره 1227) و
پروفایلومتریک ( ISO 4518) ممکن است نتایج غیر واقعی بدهند وروش های مغناطیسی نیز ممکن است
اندازه هایی بدهند که تا حدی بزرگتر از اندازه های بدست آمده برروی پوشش های صاف با همان جرم واحد
سطح هستند.
____________________________________________________________________
1- تا تدوین استاندارد ملی به استاندارد ISO 4520 مراجعه شود .
2- تا تدوین استاندارد ملی به استاندارد ISO 4518 مراجعه شود .
یادآوری - قبل از کاربرد روش مشخص شده در استاندارد ملی ایران به شماره 4679 ، لازم است که
پوشش های تبدیلی کروماته یا سایر پوشش های تبدیلی توسط مواد ساینده خیلی نرم مانند خمیر آلومینای ساییده شده
برداشته شود . بنابراین در مورد پوشش های تبدیلی ضخیم، نتایج مقدار کمتری را نشان خواهد داد.
2-1-10 اندازه گیری ضخامت بر روی قطعات کوچک
کار روش 1-2-1-10
در مورد قطعاتی که سطح مؤثر آبکاری کمتر از 100 میلیمتر مربع دارند، تعداد کافی از قطعات که جرم پوشش
حداقل 100 میلی گرم دارند انتخاب می گردد. اگر شکل قطعه پیچیده است ، سطح مورد نظر بین طرفین معامله
باید توافق شود.قطعه ها را بر حسب میلی گرم وزن کنیدو پوشش روی را در دمای اتاق به کمک یکی از
محلول های مشخص شده در بند 2-2-1-10 جدا کنید.
برای نتیجه گیری مقایسه ای (نهایی) از آزمایش یا از محلول الف یا محلول ب استفاده کنید.
هشدار : محلول های پوشش زدای الف وب خطراتی دارند و نکات ایمنی ذکر شده در بند
2-2-1-10 بایستی به دقت رعایت گردند.
قطعات را در آب شستشو نمایید ودرصورت لزوم برس کاری کنید تا هر نوع رسوب تیره باقیمانده (آنتیموان در
موقع استفاده از محلول های الف یا ب) از سطح برداشته شود .سپس آن را با دقت خشک کرده، دوباره وزن
کنید .کاهش جرم را یادداشت کنید.ضخامت پوشش روی(d) را برحسب میکرومتر از معادله زیر محاسبه
نمایید.








×
× = A ρ
m d 1000
که
m : کاهش جرم برحسب میلی گرم
A : مساحت سطح تحت آزمون بر حسب میلی متر مربع
ρ : چگالی پوشش روی بر حسب گرم بر سانتیمتر مکعب است که معمولا 7/1 می باشد.
2-2-1-10 مثال ها یی از محلول های پوشش زدای مناسب
هشدار : آنتیموان تری اکسید (Sb2 O3 ) حل شده در کلریدریک اسید و آنتیموان تری کلرید
(Sb Cl3) سمی هستند و باید از تماس با پوست جلوگیری گردند.
استیبین (آنتیموان هیدرید) (SbH3) که یک گاز بسیار سمی است، ممکن است در طول فرآیند پوشش زدایی
هنگام استفاده از محلول های الف یا ب آزاد شود و باید مراقبت های ویژه به منظور جلوگیری از تنفس آن
انجام گیرد. فرآیند پوشش زدایی درهود (قفسه های دودکش دار) انجام شود.
محلول فرمالدهید سمی وسوزش آور است و ممکن است که مشتعل گردد. از تنفس بخارات آن و همچنین از
تماس آن با پوست وچشم ها اجتناب نمایید.
محلول الف)
آنتیموان تری اکسید (20 (Sb2 O3 گرم
لیتر میلی 800 (ρ>=1.16 g/ml) اسید کلریدریک
آب مقطر 200 میلی لیتر
محلول ب)
آنتیموان تری کلرید (32 (Sb Cl3 گرم
لیتر میلی 800 (ρ>=1.16 g/ml) اسید کلریدریک
آب مقطر 200 میلی لیتر
آنتیموان تری اکسید یا آنتیموان تری کلرید را در کلریدریک اسید حل کنید و با آب رقیق نمائید.
نتایج کار با محلول های پوشش زدای الف وب در صورتی مطلوب خواهد بود که پس از حل شدن کامل
پوشش آبکاری روی و متوقف گردیدن آنی واکنش شدید شیمیایی ، قطعات از محلول در آورده شوند . با این
وجود اگر قطعات برای زمان قابل توجهی پس از کامل شدن فرآیند
پوشش زدایی در محلول بمانند ممکن است محلول های پوشش زدا به آهن یا فولاد پایه حمله کنند.
محلول پ)
محلول فرمالدهید (30% (وزنی به وزنی)) 10 میلی لیتر
لیتر میلی 10 (ρ>=1.16 g/ml) اسید کلریدریک
آب مقطر 500 میلی لیتر
محلول ت)
آمونیوم نیترات (300 (NH4 NO3 گرم بر لیتر
محلول ث)
لیتر میلی 500 (ρ=1.19 g/ml) اسید کلریدریک
گرم 1 ( C3 H4O) ال 1 پروپین 2
آب مقطر 500 میلی لیتر
2-10 آزمون سایش برای چسبندگی
سطح آبکاری شده ای را که مساحت کمتر از 6 سانتیمتر مربع دارد با سرعت و با فشار به کمک یک وسیله
فلزی صاف به مدت 15 ثانیه بسائید. فشار برای سایش پوشش در هر حرکت باید به مقدار کافی باشد ولی نه
به اندازه ای که باعت شود رسوب آبکاری شکاف بر دارد. چسبندگی ضعیف پوشش با ظاهر شدن تاول هایی
که در اثر ادامه سایش زیاد می گردد، مشخص می شود . همچنین اگر کیفیت پوشش نامناسب باشد تاول ها
ممکن است ترک بردارند وروکش از فلز پایه جداگردد. آزمون را در صورت تمایل می توان روی قسمت های
مختلف سطح انجام داد.

ICS: 25.220.40
صفحه: ١٣